Demir eksikliği günümüzde Dünya Sıhhat Örgütü’nün öncelikli sıhhat sıkıntıları sıralamasında en üst sıralarda yer alıyor. Dünya nüfusunun yüzde 30’undan fazlası demir eksikliğine bağlı kansızlık sorunu yaşıyor. En çok da bayanlar demir eksikliği sorunuyla uğraş etmek zorunda kalıyor. Lakin bilhassa erkeklerde ve menopoz devrindeki bayanlarda gelişen demir eksikliği tablosunun önemli formda ele alınması gerektiğine dikkat çeken Erk, bu bahiste hayati bilgiler verdi. İşte açıklamaları…
İç Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Osman Erk
En sık sebebi kronik kan kaybıdır
Demir eksikliği yetişkinlerdeki en sık kansızlık nedenidir. Kayıp, bağırsaklar ve bayanlarda genital yol ile olur. Kronik kan kayıplarının bir kısmı sinsi seyreder ve rastgele bir belirti ve bulguya yol açmaz. Mide ülseri, mide fıtığı, yemek borusu ve midedeki varisler, mide ve bağırsaklarda yer alan kanserler, kolon polipleri, ülseratif kolit ve Crohn hastalığı üzere iltihabi bağırsak hastalıkları, parazitler, kronik aspirin ve kan sulandırıcı ilaç kullanılması üzere nedenler demir eksikliği kansızlığına yol açabilir.
Eksikliğin nedeni bulunmalı
Ferritin düşüklüğü tespit edilmesi durumunda kesinlikle altta yatan nedenin aydınlatılması gerekir. Bu durum öbür bir hastalığın habercisi de olabilir. Erkeklerde ve menopoz periyodundaki bayanlarda demir eksikliğinin nedeni mide ile bağırsak kanalındaki bir kanama olabiliyor. Hasebiyle başta mide ve bağırsak kanseri ile jinekolojik kanserler olmak üzere pek çok kıymetli hastalıkların belirtisi hatta birinci ihtar sinyali olarak karşımıza çıkabilir. Erken teşhis ve tedavi ise hayat kurtarıcı olacaktır. Bu türlü bir durumda mide-bağırsak sisteminin endoskopik olarak incelenmesi teşhis açısından çok değerlidir. Bayanlarda jinekolojik denetimler değerlidir.
Tedavi yarıda kesilmemeli
Tedavide hastanın durumuna ve kıymetlerine göre değişkenlik gösterecek formda tablet, şurup ya da damardan (intravenöz) demir destekleri planlanabilir. Tedavi sürecinin yakından takibi ve yarıda kesilmemesi epeyce kıymetlidir. Ortalama 3-6 ay kadar mühlet ile tedaviye devam etmek gerekir. Tedaviyi yarıda kesmek tekrarlayan demir eksikliğine neden olabilir. Medikal tedavinin yanı sıra hastanın beslenmesi de demir eksikliğine nazaran planlanmalıdır.
Hangi besinlerde bulunur?
Demirden güçlü besinler sakatat çeşitleri, kırmızı et, yumurta sarısı, kuru erik, kuru üzüm, baklagiller, ceviz, fındık, fıstık, badem, yeşil zerzevat ve meyvelerdir. Demirden varlıklı hayvansal ve bitkisel besinlerin birlikte tüketilmesi epeyce faydalıdır. C vitamininden güçlü salatalarla birlikte demirden varlıklı mercimek ve et üzere yiyeceklerin birlikte tüketilmesi demir emilimini artırır. Yumurta düzgün bir demir kaynağıdır. Ispanaklı yahut kıymalı yumurta demir eksikliğini gidermede yardımcıdır. Fazla ölçüde çay içmek demir emilimini azaltabilir. Bu nedenle yemek sonrası değil, yemekten 2 saat kadar sonra çay içilmesi uygun olacaktır. Çayın limonla birlikte içilmesi ise demir emilimini kolaylaştırır. Kalsiyum hem hayvansal hem de bitkisel demir emilimini güçleştirebilir. İşlenmemiş tahıllar daha fazla demir içerir. Beyaz pirinç ve beyaz unda ise demir azdır. Bilhassa brokoli ve lahana üzere yeşilliklerin, buharda pişirilmesi demir emilimini 5 kat artırabilir.
Nasıl anlaşılır?
İnsan bedeni için gerekli olan demir bedende az ise, alyuvarlarda bedenin muhtaçlığı olan dokulara oksijen sağlamalarına yarayan hemoglobin hususunu üretemez hale gelir. Bunun sonucunda ise kişi kendisini yorgun, halsiz hisseder ve genel olarak nefes darlığı sorunu yaşar. Baş ağrısı, baş dönmesi ve üşüme üzere meseleler da oluşur. Olağan bir diyette günlük 10-20 mg demir vardır. Bu demirin fakat küçük bir ölçüsü, beden ihtiyacına nazaran bağırsaklardan emilir. Demirden varlıklı yiyecekler et, sakatat cinsleri, yeşil sebzeler ve meyvelerdir. Süt demirden yoksul bir besindir. Demirin en önemli emilim yeri, mideden sonra gelen 12 parmak bağırsağıdır. Midenin asitliği ve C vitamini demirin emilimini kolaylaştırırken; bilhassa süt ve süt eserlerinde bulunan fosfatlar; kuru baklagillerde, kuruyemişlerde, tahıllarda bulunan fitatlar demir emilimini zorlaştırabilir. Olağan bir diyetle ortalama 1 mg demir emilmekte ve tekrar tıpkı ölçüde demir idrar, dışkı, ter, tırnaklar ve saçlar yolu ile kaybedilmektedir. Erkekte demir ihtiyacı günde ortalama 1 mg iken, adet gören bir bayanda bu gereksinim daha fazla (2 mg), gelişmekte ve adet görmekte olan bir kız çocuğunda (2-3 mg) ve gebelikte demir gereksinimi epey fazladır (2-3 mg). Lohusalık devrinde ise adet yolu ile demir kaybı olmamasına karşın süt vermekle demir kaybedildiği için demir gereksinimi 2 mg kadardır.