“Hızlı Moda /Fast Fashion” Birinci olarak 1980’lerde “hızlı yanıt” ismi verilen eser odaklı bir üretim konseptine dayanarak geliştirildi. Sonuç: Moda ve trendleri takip eden süratle üretilen ucuz giysiler karsımıza çıktı .
Çocukluğumuzda annelerimiz bir kazağı en az 5 yıl giyerdik. Hatırlayın eskimeden ve tüylenmeden ihtimamla saklanırdı ve giyilirdi. Birebir formda ayakkabı ve çantalar, güçlü gereçlerle yapılırdı ve gardıroplarında az kıyafet olurdu; modası süratli geçmeyen, kaliteli , ucuz değil, lakin yıllarca giyilirdi. Günümüzde anne ve babalarımızın eskitemeyip hala dolaplarda asılı pamuk ve yün yüklü kıyafetleri bulunmakta. Babamın 50 yıllık ekip elbise birinci günkü üzere dolapta asılı. Yardım kurumlarına verip vicdanımızı rahatlatacağız diye Afrika’nın yoksul ülkelerinde çöplüklere gitmeden titizlikle yıllarca giyildiler.
Hızlı moda ile üretim arttı ve haliyle beraberinde önemli çevresel ve toplumsal sıkıntıları getirdi. Birçok marka, klasik üretim süreçlerinden bu süratli moda modeline hakikat ilerledi ve kaliteden uzaklaştı. Fakat global karbon emisyonlarının %10’undan fazlası dokuma sanayisinden tüm kıymet zinciri boyunca kaynaklandığına nazaran, toplum olarak bu “daha fazlası daha iyidir” zihniyetine son vermeli miyiz?
AZ OLSUN ÖZ OLSUN !
Shein ( Çin asili marka) artık ” dünyanın en süratli büyüyen e- ticaret sitesi “. SimilarWeb’e nazaran, web sitesi moda ve giysi kategorisinde web trafiğinde dünyada bir numara. 7 dolara üst, 12 dolara elbise ve 17 dolara kot satan Shein, Zara ve H&M’i değerli ve yavaş gösteriyor.
Hızla değişen tarzlar için düşük fiyat siyaseti uygulamak hedefiyle, markalar doğal materyallerden daha ucuz daha yaygın olarak bulunabilen fosil yakıt bazlı sentetik gereçleri seçiyor. Sonuç olarak, polyester bir numaralı sentetik elyaf haline geldi ve artık tüm global elyaf üretiminin yarısından fazlasını temsil ediyor. Yenilenemeyen kaynaklardan elde ediliyor, çıkarılması ve işlenmesi için çok fazla güç gerekiyor ve yan eserler açığa çıkıyor.
Ne var ki sürdürülebilirlik kimlik bilgilerini moda sanayisinden daha güçlü bir biçimde duyuran çok az sanayi vardır…Mayodan, gelinliğe kadar uzanan eserler karbon müspet, organik yahut vegan olarak pazarlanırken mantardan yapılan yoga matları ve seker kamışından yapılan spor perakende raflarında yer alır. Geri dönüşüm, yine satış, kiralama, yine kullanım ve tamirat üzere yeni iş modelleri olarak karsımıza çıktı..
Ancak üzücü gerçek şu ki, moda sanayisinde son 25 yıldır yapılan tüm bu deneyler ve kelamda “yenilikler” gezegen üzerindeki tesirini azaltmada başarısız oldu.
Geçtiğimiz çeyrek yüzyılda iki katından fazla artan gömlek ve ayakkabı üretimini ele alalım; bunların dörtte üçü yakılıyor yahut çöplüklere gömülüyor.
Giyim dalın sürdürülebilirlikteki düşüşünün nedenleri karmaşıktır: Daima büyüme baskısı ve ucuz, süratli modaya olan tüketici talebi değerli bir katkıda bulunmuştur. Birebir formda, ayakkabı ve giysi için gerçek fiyatların 1990’dan bu yana yarı yarıya ve birden fazla yeni eserin biyolojik olarak parçalanmayan petrol bazlı sentetiklerden yapılması üzere ilgili gerçekler de o denli.
Her saniye bir çöp kamyonu dolusu giysi yakılıyor yahut çöplüğe atılıyor ( Ellen MacArthur Vakfi, 2017)
Moda sanayisinde kullanılan tüm gereçlerin yaklaşık %60’ı plastikten yapılmıştır (UNEP, 2019)
Her yıl çamaşır yıkamaktan okyanusa 500.000 ton mikrofiber salınıyor; bu da 50 milyar plastik şişeye eşdeğer
Moda kesimi mevcut gidişatını sürdürürse, karbon bütçesinin bu hissesi 2050’ye kadar %26’ya çıkabilir ( Ellen MacArthur Vakfi, 2017)
Tekstil bedel zinciri her yıl 215 trilyon litre su kullanıyor (bu ölçü 86 milyon olimpik yüzme havuzuna eşdeğer) (Quantis, 2018)
Dünya çapında endüstriyel atık su kirliliğinin yaklaşık %20’si moda sanayisinden kaynaklanmaktadır ( World Bank 2020)
Giyim üretmek için kullanılan gerecin %1’den azı yeni giysiye geri dönüştürülüyor ve bu da 100 milyar doların üzerinde maddi kıymet kaybına neden oluyor %0,3’ünün geri dönüştürülmüş kaynaklardan geldiğini tespit ediyor ( Ellen MacArthur Vakfi, 2017)
Tekstil kıymet zincirini daha sürdürülebilir hale getirmek için yıllık 20-30 milyar dolar ekstra paraya muhtaçlık duyuluyor ve bunun %60’ı sırf güç, su ve atık bahislerine odaklanıyor
Hızlı modanın insani bir maliyeti de var: Gelişmekte olan ülkelerdeki dokumacılık emekçileri, çoğunlukla bayanlar, çoklukla küçümsenecek fiyatlar alıyor ve vahim şartlarda uzun saatler çalışmaya zorlanıyorlar. Birçok yerde bu şartlar insan hakları ihlallerine yol açıyor. Giysi üretiminde kimyasalların kullanımı, hem kesimdeki emekçiler hem de tüketiciler için önemli sıhhat problemlerine da yol açıyor.
Giyim üreticilerinin, eserlerinin kökenini açıklama konusunda besin üretimi üzere başka sanayilere nazaran daha az katı kuralları vardır. Lakin, tedarik zinciri sürecinde standartları güzelleştirmeyi ve karbon maliyeti şeffaflığını sağlamayı amaçlayan giysiler üretmek konusunda global bir hareket vardır. AB, 2030 yılına kadar dokuma eserleri için ‘dijital eser pasaportu’ uygulamasını hayata geçirmeyi taahhüt ediyor. Bu uygulama, markaların bir giysinin eser ömür döngüsüne ait dataları paylaşmasını gerektiriyor.
BİZE DÜŞSEN SÜRDÜRÜLEBİLİR MODA İÇİN TÜKETİMİ AZALTAMA ZAMANI!
Herkes, alışverişin ne kadar heyecan verici olabileceğini ve yeni bir kıyafet giymenin verdiği hissini bilir. Ancak bu yenilik hissine ulaşmak, daima olarak yeni bir eser satın almanız gerektiği manasına gelmez. Sürdürülebilirlik için birinci kademede atacağınız en büyük ve kolay adımlardan biri daha az tüketmek, diğer bir deyişle daha az satın almaktır, az almak öz almak, gerekli olunca almak, nicelikten çok nitelik….. Yavaş moda ve Minimaliz 2025’te ve minimalimizi benimsiyoruz, yavaş moda, uzun ömürlü, sağlam kesimleri tercih ederek tüketimi azaltıyoruz.
Tekstil sanayisinin yılda 24.000 galondan fazla su tükettiği göz önüne alındığında her satın alınan yeni eserin daha fazla atık ve kaynak tüketimi manasına geldiğini düşünmeniz gerekir. Bu nedenle yeni bir elbise, ayakkabı, çanta yahut aksesuar satın alırken eserin kıymetini kaç sefer kullanacağınıza düşünerek hareket edebiliriz.
Yazan : Zeynep Moreau
